Tarihçe
Türk Dünyası AraÅŸtırmaları Enstitüsü, Türk Dünyasının tarihî geliÅŸimini, dilini ve edebî eserlerini, kültürel, sosyal ve ekonomik durumunu incelemek ve bu alanlarla ilgili araÅŸtırmalar yapmak, lisansüstü programlar açmak, Türkiye’nin dünya devletleri arasında daha etkin bir ülke olması için, Türk Dünyasının sahip olduÄŸu maddi ve manevi gücün kullanılmasına dönük öneriler sunmak, Türkiye Türkçesinin Türk Dünyasında yaygınlaÅŸtırılması ve Türk Dünyasında ortak bir yazı dilinin oluÅŸturulmasına katkı saÄŸlayacak kurslar açmak ve yayınlar yapmak için “11 Temmuz 1992” tarihinde Ege Üniversitesi’ne baÄŸlı olarak kurulmuÅŸtur.
KurulduÄŸu tarihten itibaren; “Türk Dili ve Lehçeleri”, “Türk Dünyası Edebiyatları”, “Türk Halk Bilimi (Folkloru)”, “Türk Tarihi” ve “Türk Sanatı” anabilim dallarında lisanüstü eÄŸitim ve araÅŸtırmaların yapıldığı enstitümüzde, 2001 yılında “Türk Dünyası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal Ä°liÅŸkiler” adıyla yeni bir anabilim dalı daha açılmıştır ve bu anabilim dalında da lisansüstü eÄŸitim ve araÅŸtırmalar yapılmaktadır.
Enstitümüz bünyesinde yer alan “Türkçe ÖÄŸretim Birimi”nde 1992 yılından bugüne verilen “Türkiye Türkçesi” kurslarında, baÅŸta Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarından olmak üzere, dünyanın farklı bölgelerindeki ülkelerden binlerce öÄŸrenciye “Türkçe konuÅŸma ve yazma eÄŸitimi” verilmiÅŸtir. Türkiye Türkçesi eÄŸitimi yanında, 2002 yılından itibaren Çinçe, 2005 yılından itibaren de Rusça dil eÄŸitimi de verilmeye baÅŸlanan enstitümüzde, dil eÄŸitimi için gelen uluslararası öÄŸrencilerden “Türk Halk MüziÄŸi Korosu” ve “Türk Halk Oyunları TopluluÄŸu” oluÅŸturularak, uluslararası öÄŸrencilerin Türkçeyi ve Türk kültürünü daha etkin bir ÅŸekilde öÄŸrenmeleri ve kullanmaları saÄŸlanmaktadır. E.Ü. TÖBÄ°R gerçekleÅŸtirmiÅŸ olduÄŸu ikili iÅŸbirliÄŸi anlaÅŸmaları kapsamında 2022 yılından itibaren Azerbaycan ve Özbekistan’da da Türkiye Türkçesi eÄŸitimi konusunda çalışmalar yürütmektedir.
Enstitümüz tarafından Türk Dünyasının tarih, dil, edebiyat, kültür, siyasal ve sosyal konularıyla ilgili düzenli olarak konferans ve paneller düzenlenmektedir. Enstitümüzde geleneksel hâle getirilen çok sayıda tematik kongre ve sempozyum düzenlenmekte ve bu etkinliklerde sunulan bildiriler yayınlanmaktadır. Önceleri dil ve edebiyat alanında yoÄŸunlaÅŸan bu etkinlikler özellikle son 5 yılda konu alanları bakımından çeÅŸitlenerek zenginleÅŸmiÅŸtir. Uluslararası Ä°liÅŸkilerden, Bölge AraÅŸtırmalarına, Kadın Çalışmalarından Türk Dünyasında Gıda ve Tarım AraÅŸtırmalarına kadar son 5 yılda gerçekleÅŸtirilen sempozyumlar Türk Dünyasını tüm yönleriyle ilgilendiren alanlarda çözüm ve veri üretmeye yönelik olmuÅŸtur. Söz konusu sempozyumlardan bazıları ÅŸöyledir: Sovyet Sonrası Türk Dünyası JeopolitiÄŸi Uluslararası Çalıştayı (3-5 Mayıs 2019), I. Uluslararası Türk Dünyası Tarım ve Gıda Sempozyumu (19-21 Aralık 2019), I. Uluslararası Sovyet Sonrası Türkiye-Rusya Ä°liÅŸkileri Sempozyumu (15-16 Ekim 2020), I. Uluslararası SoÄŸuk SavaÅŸ Sonrası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal GeliÅŸmeler BaÄŸlamında Güney Kafkasya Sempozyumu (1-2 Nisan 2021), I. Uluslararası Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı AraÅŸtırmaları Sempozyumu Duyurusu (20-21 Mayıs 2021), II. Uluslararası Sovyet Sonrası Türkiye-Rusya Ä°liÅŸkileri Sempozyumu (14-15 Ekim 2021), I. Uluslararası Adbilim Sempozyumu (22-23-24 Nisan 2021), Uluslararası Kurmancan Datka ve Kadın Kahraman Sempozyumu (10-11 Aralık 2021), Türk Devletleri TeÅŸkilatı Çalıştayı (28 Aralık 2021), II. Uluslararası SoÄŸuk SavaÅŸ Sonrası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal GeliÅŸmeler BaÄŸlamında Güney Kafkasya Sempozyumu (12-13 Mayıs 2022)..
Enstitümüz tarafından 30 yıldır yayınlanmakta olan “Türk Dünyası Ä°ncelemeleri (TDÄ°D)” dergisi uluslararası-hakemli niteliÄŸe sahip olup yerli ve yabancı çok sayıda indeks tarafından taranmaktadır. Enstitümüz anabilim dallarında ulusal ve uluslararası nitelikli çok sayıda proje çalışması gerçekleÅŸtirilmiÅŸ olup hâlihazırda birçok proje de devam ettirilmektedir. Üniversiteler, DPT, TÜBÄ°TAK, Bakanlıklar, TÜBA, TÜRKSOY, TÜRK AKADEMÄ°SÄ°, UNESCO vb. destekli araÅŸtırma projelerimizden tamamlanan ve devam etmekte olanlardan bazıları ÅŸöyledir: “Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması”, “Azerbaycan’daki Eski Mezar TaÅŸlarının Türk Kültürü, Sanatı, Tarihi ve Halk Bilimi Açısından Ä°ncelenmesi”, “Kafkas-Rus Savaşında Polonyalı Birliklerin Rolü (1830-1859)”, “YaÅŸayan Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tarihî Dönemlerini Belirleyebilmek Ä°çin Bir Yöntem Denemesi: XVII. Yüzyıl Batı Rumeli Türkçesi ÖrneÄŸi”, “Çubuk Havzası Alevi Ocakları Üzerine Bir AraÅŸtırma”, “Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları Üzerine Bir DeÄŸerlendirme”, “Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle Ä°zmir ve Çevresi”.
